Eugeniusz Rybka

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Eugeniusz Rybka urodził się w rodzinie związanej z muzyką, jako syn Władysława, który pełnił funkcję organisty w kościele, oraz Leokadii z Chromińskich. W 1900 roku jego rodzina przeniosła się do Skierniewic, a następnie w 1905 do Ozorkowa, znajdującego się w powiecie zgierskim. Dzięki wsparciu starszego rodzeństwa, bardzo szybko opanował umiejętności czytania i pisania, zanim jeszcze rozpoczął formalną edukację w szkole, do której zapisał się w 1907. W 1911 roku, dzięki staraniom ojca, wstąpił do gimnazjum w Gostyninie. Niestety, jego edukacja została przerwana przez wybuch I wojny światowej w 1914 roku. W 1915 roku, zdeterminowany do nadrobienia zaległości, postanowił samodzielnie uzupełnić materiał z trzech ostatnich klas, co zaowocowało zdaniem matury eksternistycznej 17 listopada 1917 roku w Warszawie. W międzyczasie zaangażował się w Polską Organizację Wojskową, gdzie w 1918 roku objął dowództwo nad oddziałem w Ozorkowie.

I wojna światowa i okres studiów

Po zakończeniu działań wojennych Eugeniusz postanowił kontynuować swoją edukację. 25 października 1918 roku rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednakże jego nauka wkrótce została przerwana, gdy dołączył do oddziałów odpowiedzialnych za rozbrojenie żołnierzy austriackich. Już 19 listopada, w obliczu konfliktu między Ukraińcami a Polakami, z grupą studentów wyruszył do Przemyśla, gdzie pełnił służbę między innymi w pociągu pancernym Śmiały, gdzie w 1919 roku był kierownikiem kancelarii. Ukończył również szkołę podoficerską we Lwowie, uzyskując stopień kaprala. W 1920 roku przeszedł szkolenie w szkole oficerskiej w Poznaniu, a w listopadzie tego samego roku wrócił na uniwersytet. Od lutego 1921 roku współpracował z profesorem astronomii Tadeuszem Banachiewiczem, gdzie objął stanowisko rachmistrza naukowego w krakowskim Obserwatorium Astronomicznym UJ, co pozwoliło mu zdobyć pierwsze doświadczenia w dziedzinie astronomii zawodowej.

9 września 1922 roku zawarł związek małżeński z Marią Cecylią Sierakowską, a w lipcu 1923 roku urodził się ich syn, Przemysław, a 14 października 1926 roku córka Jadwiga po mężu Złotorzycka. Jesienią 1923 roku Rybka przeprowadził się do Warszawy, gdzie objął stanowisko asystenta, a następnie starszego asystenta w lokalnym obserwatorium. W międzyczasie pisał pracę doktorską na temat obserwacji zakryć gwiazd przez Księżyc, wykonanych na początku XX wieku. W marcu 1926 roku obronił przewód doktorski na Uniwersytecie Jagiellońskim, zgodnie z umową zawartą z Banachiewiczem, kontynuując badania nad cefeidami, szczególnie koncentrując się na gwiazdach TU Cas i XZ Cyg. Jego praca nad pierwszą z nich została opublikowana w czasopiśmie Acta Astronomica, a dodatkowo zaangażował się w działalność Towarzystwa Miłośników Astronomii.

W 1930 roku, dzięki stypendium naukowemu, spędził niemal pół roku w Lejdzie, gdzie pod okiem prof. Einara Hertzsprunga poznał nowoczesne techniki fotometrii fotograficznej gwiazd. W Holandii opublikował cztery prace naukowe, w tym katalog gwiazd w gromadzie kulistej M3. Po powrocie do kraju rozpoczął starania o habilitację, która zakończyła się sukcesem 19 stycznia 1932 roku, kiedy to wygłosił wykład habilitacyjny na temat Gromady kuliste gwiazd. Następnie wyjechał do Lwowa, aby objąć katedrę astronomii na Uniwersytecie Jana Kazimierza, gdzie kontynuował badania w dziedzinie fotometrii.

W końcu lat trzydziestych próbował zakupu 90-centymetrowego teleskopu dla Obserwatorium, jednak wybuch II wojny światowej w 1939 roku uniemożliwił mu realizację tych planów.

II wojna światowa

Po inwazji sowieckiej na Polskę oraz okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, Rybka kontynuował swoją działalność akademicką aż do początku wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 roku. W 1944 roku władze okupacyjne zabroniły mu wykładania w języku polskim. Po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie, w styczniu 1945 roku został aresztowany przez NKWD, razem z innymi profesorami Uniwersytetu Jana Kazimierza, m.in. Juliuszem Makarewiczem, Ryszardem Gansincem, Włodzimierzem Burzyńskim oraz Marianem Kamieńskim. Po kilku miesiącach w areszcie odzyskał wolność. W sierpniu 1945 roku, w celu przesiedlenia, wyruszył pociągiem do Krakowa. Następnie podjął decyzję o przeprowadzce do Wrocławia, gdzie kontynuował badania nad fotometrią gwiazdową.

Działalność zawodowa i życie w okresie PRL

W 1949 roku Rybka ponownie odwiedził Lejdę, gdzie tamtejsze obserwatorium kierował Jan Oort, aby zapoznać się z nowoczesnymi metodami fotoelektrycznymi. W miarę upływu czasu zacieśniał międzynarodowe kontakty z radzieckimi astronomami, co przyczyniło się do zintegrowania wrocławskiego obserwatorium z pracami nad Katalogiem Słabych Gwiazd. Rybka stał się również aktywnym uczestnikiem działań Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1948 roku wziął udział w Kongresie Unii w Zurychu, a na kongresie w Rzymie w 1952 roku został wybrany na wiceprezydenta MUA na sześcioletnią kadencję.

W połowie lat pięćdziesiątych pojawiły się problemy zdrowotne, które zmusiły go do wielu miesięcy leczenia w sanatoriach. W 1958 roku z powodu konfliktu z kadrą wrocławskiego obserwatorium opuścił Wrocław i przeszedł na Uniwersytet Jagielloński, gdzie rozpoczął przekształcanie stacji obserwacyjnej na krakowskim Forcie Skała w główne Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego, które oficjalnie zostało otwarte w 1964 roku. Równocześnie Rybka wspólnie z astronomami z Krymskiego Obserwatorium Astrofizycznego publikował prace dotyczące fundamentalnej fotometrii fotoelektrycznej. W 1962 roku został uhonorowany Nagrodą Miesięcznika „Problemy” za wybitne osiągnięcia w popularyzowaniu nauki. Na emeryturę przeszedł 30 września 1968 roku, jednakże swoją działalność naukową i organizacyjną kontynuował, pozostając aktywnym członkiem MUA, także jako przewodniczący Komisji nr 41 – Historii Astronomii. W czerwcu 1968 roku zaangażował się w przygotowania obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika.

W 1973 roku Uniwersytet Bratysławski uhonorował go tytułem doktora honoris causa, a jego ostatnie dni spędził na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera CI-II-1).

Działalność pisarska i edytorska

W latach 1926–1929 oraz 1936–1939 Rybka pełnił rolę redaktora w czasopiśmie „Urania”. Przez wiele lat podejmował prace nad kolejnymi wersjami i aktualizacjami swojego podręcznika z zakresu astronomii. Wśród jego najważniejszych dzieł znajdują się:

• Astronomia Ogólna – dwa pierwsze wydania z lat 1952 i 1957, a ostatnie siódme z 1983 PWN, ISBN 83-01-02706-1,
• Four hundred years of the Copernican heritage – wydana z okazji jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1964 roku,
• Cztery wieki rozwoju myśli kopernikańskiej – opublikowano ją w 1972 roku, z okazji zbliżającego się roku Kopernikowskiego, później przetłumaczoną na kilka języków.

Ordery i odznaczenia

Eugeniusz Rybka to postać wyróżniająca się w historii, odznaczona licznymi nagrodami i medalami, które potwierdzają jego zasługi. W jego dorobku znalazły się następujące odznaczenia i medale:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany 28 września 1954),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany 22 lipca 1950),
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Medal Niepodległości (przyznany 5 sierpnia 1937),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Odznaka Zasłużony Nauczyciel PRL,
• Złota Honorowa Odznaka PTMA.

---

Oceń: Eugeniusz Rybka

---